یك استاد زبان و ادبیات فارسی:
جهان بینی خیام در سایه پرسش گری و لحظه زیستی شکل می گیرد
به گزارش کارت خوب، خراسان رضوی یک استاد زبان و ادبیات فارسی اظهار داشت: خیام نه تنها فیلسوفی پرسش گر و متفکری عقل گرایانه است، بلکه با شعرهایی سرشار از دعوت به تأمل، لذت و زیستن در لحظه، چهره ای شاعرانه و معاصر از خود در فرهنگ ایران و جهان به جا گذاشته است.
مهدی نوروز در گفتگو با ایسنا اظهار نمود: خیام قبل از آن که بعنوان شاعر شناخته شود فیلسوف، منجم و ریاضی دان برجسته ای بوده که در دوران زندگی خود بیشتر با جنبه های علمی اش شهرت یافته است. در واقع او شخصیتی است که در تاریخ علم و فرهنگ ایران جایگاهی ویژه دارد و در زمانه خود بیشتر به واسطه تلاشهای علمی اش در حوزه هایی مانند نجوم، ریاضیات و فلسفه شناخته می شده است. اما آن چه سبب شد نام وی در اذهان عمومی با شعر و ادب فارسی گره بخورد، اتفاقی است که حدود ۸۰ سال بعد از درگذشت او رخ داد. در این زمان اشعاری به خیام نسبت داده شد که سرآغاز شهرت شاعرانه او را رقم زد و سبب شد چهره ای تازه از این اندیشمند ایرانی در فرهنگ و ادب فارسی و حتی فراتر از مرزهای ایران شکل بگیرد.
وی افزود: از آن زمان به بعد، خیام بیشتر در زمره فلاسفه طبقه بندی شد تا در دسته عارفان، چونکه نوع نگاه و اندیشه های وی بیشتر بر پایه عقل گرایی و تفکر فلسفی بنا شده است تا بر اساس سلوک عرفانی و مکاشفه های عرفا. البته امکان دارد هدف نهائی خیام از طرح پرسش ها و تأملاتش با هدف عرفا هم راستا باشد، اما راهی که برای رسیدن به آن هدف برگزیده، نگاهی که به هستی دارد و پرسش هایی که مطرح می کند، کاملا متفاوت از نگاه عرفانی است. خیام به جای سیر و سلوک باطنی و کشف شهودی، عقل را راهنما قرار می دهد و از این منظر، در راه فلسفه گام برمی دارد.
این استاد ادبیات در مورد چندبعدی بودن چهره خیام و تنوع روایاتی که از وی در طول قرون شکل گرفته است، اظهار داشت: در بعضی متون تاریخی و ادبی، چنین آمده که ما با دو تصویر و چهره متفاوت از خیام مواجه هستیم؛ یکی خیامی که در قرن پنجم و ششم هجری زندگی می کرده است، فردی حکیم، فیلسوف، ریاضی دان و دانشمند بزرگ بوده که در زمان حیاتش هیچ گونه اثری از فعالیتهای ادبی یا سرودن شعر از او گزارش نشده است و دیگری خیامی که در گذر زمان بخصوص طی ۹۰۰ سال گذشته، کم کم چهره ای شاعرانه پیدا کرده است؛ چهره ای که مجموعه ای از رباعیات به او منسوب شده و بعنوان یکی از شاعران برجسته ادب فارسی شناخته شده است.
نوروز اضافه کرد: در منابع کهنی همچون رساله «تنبیه» نوشته فخررازی یا کتاب «مرصاد العباد» اثر نجم رازی، که متعلق به قرون ششم و هفتم هجری هستند، به تدریج اشعاری به خیام نسبت داده شده است. این روند بگونه ای ادامه یافته که امروزه بیشتر از ۱۶۰۰ رباعی به خیام نسبت داده می شود. این در شرایطی است که در منابعی که به زمان حیات یا دوران نزدیک به زندگی او تعلق دارند، کمتر از ۲۰۰ رباعی مشاهده می شود. ازاین رو اگر از «دو خیام» سخن بگوییم، در واقع با دو روایت متفاوت و دو زاویه دید متمایز نسبت به یک شخصیت واحد روبه رو هستیم؛ یکی خیامِ ۹۰ ساله که دانشمند و فیلسوفی برجسته است و دیگری خیامِ ۹۰۰ ساله که در طول قرون بعنوان شاعری پرآوازه شناخته شده است.
وی بیان نمود: جوهره اصلی فلسفه، در پرسش گری نهفته است و خیام هم بعنوان فیلسوفی نکته سنج و تیزبین، پرسش هایی بنیادین در رابطه با هستی، مرگ، سرنوشت، اختیار انسان و چرایی وجود مطرح می کند. او این پرسش ها را با نگاهی عمیق و تأمل برانگیز طرح می کند؛ پرسش هایی مانند این که چرا انسان آفریده شده است؟ چرا با وجود زیبایی آفرینش، سرانجامش مرگ است؟ و چرا جبر و سرنوشت بر زندگی انسان ها سایه انداخته است؟ این ها سوالاتی هستند که از ذهن نابغه ای سرچشمه می گیرند که فراتر از زمان خود می اندیشد و تفکراتش همچنان تازه و معاصر به نظر می رسند.
این استاد ادبیات اضافه کرد: البته خیام در بعضی موارد پاسخ این پرسش ها را به صورت ضمنی در دل همان پرسش ها پنهان می کند. او پرسش ها را گاه با لحنی انکاری یا تأکیدی مطرح می کند، بگونه ای که مخاطب را به اندیشه وادار می سازد. نمونه های چنین پرسش هایی را میتوان در رباعیاتی چون «در آمدنم به من نبود اختیار / رفتن چو ندیدم، آمدن چون دیدار» یا «جامی ست که عقل آفرین می زندش / صد بوسه ز مهر بر جبین می زندش...» یافت.
نوروز افزود: خیام در این اشعار زندگی و مرگ را پر از رمز و راز می بیند و بارها بر ناتوانی عقل انسانی در درک این اسرار تاکید می ورزد. به تعبیر خود او «کس مشکل اسرار اجل را نگشاد / کس یک قدم از دایره بیرون ننهاد...».
این استاد زبان و ادبیات فارسی در مورد علت شهرت بیشتر چهره شاعرانه خیام در روزگار ما اظهارکرد: یکی از علل اصلی این مورد آن است که دستاوردهای علمی خیام در حوزه هایی مانند جبر و نجوم، به علت پیشرفت های گسترده علم به شکلی رنگ باخته اند و دیگر مثل گذشته مورد توجه قرار نمی گیرند. امروزه مفاهیمی مانند معادلات چند مجهولی یا مثلث خیام-پاسکال، تنها در حد مباحثی در سطح آموزش دبیرستانی مطرح هستند. اما رباعیات خیام، بخصوص آن دسته که به لذت بردن از لحظه حال، نادیده گرفتن دغدغه آینده و برخورد بی پروا با سرنوشت می پردازند، همچنان با زندگی روزمره انسان مدرن پیوندی عمیق دارند.
وی اضافه کرد: اشعار خیام با مضامینی مانند «این قافله عمر عجب می گذرد / دریاب دمی که با طرب می گذرد» یا «ای دوست بیا تا غم فردا نخوریم / این یک دم عمر را غنیمت شمریم...» پیامی از شادمانی، لحظه نگری و دم غنیمت شماری در خود دارند؛ پیامی که در فرهنگ غرب، با آموزه های مکتب اپیکوریسم هم جهت است. بنابراین بود که ادوارد فیتزجرالد، مترجم انگلیسی رباعیات خیام، توانست با ترجمه های شاعرانه اش، خیام را به یکی از پرفروش ترین شاعران غرب تبدیل کند. ترجمه های وی از رباعیات خیام به اندازه ای محبوب شدند که در کنار کتاب مقدس انجیل، در شمار پرخواننده ترین متون قرار گرفتند.
این استاد ادبیات خاطرنشان کرد: خیام نه تنها شاعری است که پرسش گری را در جان شعر خود جاری کرده، بلکه شاعری است که با زبانی آمیخته از عقل، لذت، خرد و تجربه زیست شده خواننده را به تأمل، بیداری و زیستن در لحظه فرامی خواند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب