عناصر هویتی محله چمارسرای رشت و باغ های فراموش شده
کارت خوب: کارت خوب: از گیلان محله چمارسرای رشت در غربی ترین نقطه شهر، عناصر هویتی مختلفی دارد که بازآفرینی و معرفی آن می تواند به توسعه گردشگری شهر کمک نماید.
محله چمارسرا و یا با نام قدیم آن «چومارسرا» در قدیمی ترین نقشه شهر رشت که در دوره ناصرالدن شاه کشیده شده قسمتی از محله کیاب و غربی ترین نقطه شهر بود. انتهای محله کیاب به رودخانه گوهررود و پل خشتی چومارسرا محدود می شد. در این محدوده چند ملک مسکونی قرار داشت و باقی تماما باغ های توت و چای بود.
درباره ی وجه تسمیه این محله ۲ نظریه نوشته اند. شادروان فریدون نوزاد در ماهنامه گیله وا نوشته است: نام محله «چوب بارسرا» بوده و به مرور «چومارسرا» و سپس «چمارسرا» می شود. در گذشته حمل و نقل بار و کالا توسط رودخانه های زرجوب و گوهر رود انجام و چوب های درختان بریده شده و جنگلی در آب گوهررود ریخته می شد و رود چوب ها را به رشت می آورد.
برخی نیز همچون شادروان جهانگیر سرتیپ پور درباره ی وجه تسمیه آن نوشته اند: «چومه یعنی چشمه و پسوند«ار» به مدلول ساز و زار است(چشمه سار) سابقا چند چشمه در این محل ظاهر می شد که بعدا کور شده و فعلا از یک چشمه آب باریکی جاری است.»
هم اکنون هنوز یک چشمه در آخر محله چومارسرا وجود دارد. آب این چشمه تا دهه ۶۰ نیز از طرف اهالی استفاده می شد و شهرداری با نصب یک منبع، آب چشمه را ذخیره و به لوله های آب محله پمپاژ می کرد. دهه های قبل، گاری های آب فروش از همین چشمه آب برمی داشتند.
این چشمه هنوز هم جوشان است و در گذشته محوطه چشمه بصورت یک گودال آجرچینی شده و با یک طاق ضربی، آب را ذخیره کرده و با دو لوله، آب از مخزن به بیرون هدایت می شد. متاسفانه با راه اندازی پمپ بنزین چمارسرا، بنزین به آب نشت می کند و آب چشمه دیگر قابل شرب نیست.
در محله چمارسرا یک مسجد هم وجود دارد که پس از زلزله سال ۱۳۶۹ نوسازی شده است. این مسجد مناره کوتاهی همچون مسجد گلدسته محله ساغریسازان رشت داشت و تصویر آن در کتاب «از آستارا تا استرباد» انتشار یافته است.
بگفته مهدی میرصالحی، باستان شناس، در زمان نوسازی مسجد بر روی کتیبه مسجد، نام مسجد چومارسرا ثبت شده و چوم یا چومه در زبان گیلکی به مدلول چشمه است و نشانگر وجود چشمه آب در این محله ی رشت است.
با گسترش شهر، آن سوی رودخانه گوهررود که همه باغ و جنگل بود، توسط خانه ها بلعیده می شود. شاخص ترین باغ هایی که در ۴۰ سال اخیر نابود و جایش آپارتمان سبز شد؛ باغ بزرگ سالار مشکات، باغ ورثه حاجی آقا، باغ میرزا محمدعلی، باغ قاسم بقال، باغ گوهری و باغ داوودی و... بود.
از باغ داودی در سمت راست رودخانه گوهررود اثری باقی نمانده و همه خانه سازی شده و تنها نشان آن پست برقی است که بنام داودی نامگذاری شده است.
بخش باقی مانده باغ سالار مشکات در سالهای اخیر در دو فاز توسط شهرداری رشت خریداری و به عنوان بوستان سالار مشکات تغییرکاربری می یابد. «سالار مشکات»، خان روستای قاسم آباد بود و باغش در رشت در ۱۳ نوروز به روی مردم باز می شد تا بتوانند ۱۳ بدر را در این باغ بگذرانند.
با اهمیت ترین شاخصه این باغ وجود یک «برف چال» یا یخچال طبیعی است که در زمان بازپیرایی باغ توسط شهرداری در سال ۱۳۹۵ قرار بود به عنوان یک گودال پر شود که با دخالت بموقع اداره کل میراث فرهنگی گیلان حفظ شده و الان به عنوان تنها برف چال رشت ثبت ملی می شود.
دیگر باغ باقی مانده در این محدوده در قالب اراضی منابع طبیعی به شهرداری رشت واگذار و الان به عنوان باغ مفاخر تغییر کاربری یافته است. انتهای این باغ دو سال پیش به عنوان باغ ژاپنی بازپیرایی شد.
تابستان سال ۱۳۲۷ اولین تاکسی وارد رشت می شود و بعدها افرادی مثل محمدعلی آذربانی و جفرودی ماشین هایی بمنظور خط تاکسی وارد رشت می کنند و برای معرفی و تشویق مردم نسبت به استفاده از تاکسی بجای درشکه، تردد با تاکسی در باغ سالار مشکات یکی از تفریحات آن زمان بود.
«در روزگار نه چندان دور باغ سالار مشکات در چمارسرا یکی از زیباترین نقاط دیدنی رشت بود. خانواده ها روزهای جمعه برای تفریح و در کنار هم بودن به آن باغ می رفتند که فضای بسیار دلنشینی داشت و شهرداری هم با بوجودآوردن دو خیابان شوسه به باغ رسیده بود. تاکسی ها که مشغول بکار شدند برای آشنایی مردم با این وسیله نقلیه بصورت تفنن در راه باغ مسافر سوار می کردند. نفری پنج زار(پنج ریال) و دو نفر هفت زار که با اقبال و استقبال همه روبرو شد.» (اکبر محبوبی فر، تاریخچه تاکسیرانی در رشت، ص ۱۰ و ۱۱)
بقعه دانای علی، چشمه چمارسرا و پل خشتی چمارسرا با اهمیت ترین هویت های باقیمانده غربی ترین محله رشت است. پل خشتی چمارسرا تنها پل خشتی باقی مانده در رشت است که متاسفانه با راه اندازی پل بتنی هم عرض این پل، دید منظر یک بنای تاریخی عملا کور شده است. تا قبل از راه اندازی این پل بتنی، هر نوع ترددی به سمت غرب گیلان از روی همین پل خشتی انجام می شد.
«خسروخان گرجی» بانی و سازنده پل خشتی چمارسرا بود. وی در ۱۳ ربیع الاول سال ۱۲۳۰ هجری(۱۸۱۵ میلادی) حاکم گیلان و در زمان صدارت وی کارهای عمرانی زیادی در گیلان به انجام می رسد.
شهرداری رشت بازآفرینی این پل خشتی را در دستور کار خود دارد و یک دفعه نیز از محل گذر پل که مدفون شده بود، خاکبرداری شد اما به سبب عبور یک لوله بزرگ آب و تأسیسات برق درست بالای پل خشتی امکان مرمت این پل فعلا وجود ندارد و ابتدا باید تأسیسات حریم پل جابه جا شود.
بقایای خانه سردار امجد، خان تالش، نزدیک به چشمه چمارسرا قرار دارد. برمبنای نوشته های دکتر ستوده در کتاب از آستارا تا استرباد، این بنا عمارت تابستانه خان تالش بود که در زمان سکونت در رشت به آن مکان می رفت ولی پس از حوادث مشروطه و به آتش کشیدن خانه وی در تالش این ساختمان نیز متروک و بلااستفاده رها گردید.
بگفته مهدی میرصالحی، در ادوار بعد این ساختمان تصاحب و در زمان جنگ جهانی توسط روس ها اشغال و به عنوان باستیل استفاده می شد. یعنی عبور و مرور و تردد کالا و مسافر به رشت از ورودی غربی شهر توسط روس ها در این مکان کنترل می شد.
هم اکنون در طبقه نخست این بنا چند واحد تجاری فعالیت دارند. شهرداری رشت در سال ۱۳۹۵ با فضاسازی حریم این عمارت و درست مقابل پست برق داوودی فضای مکثی برای شهروندان به وجود آورده است.
بقعه دانای علی و مسجد چمارسرا، دیگر عناصر هویتی و مذهبی این محله است. بااینکه هر دو بنا نوسازی شده اند اما وجود بقعه دانای علی درست در وسط خیابان، جلوه دیگری به محله داده است. دهه ۴۰ خیابان بیستون ساخته می شود و درست از وسط گورستان محله عبور می کند.
دانای علی یکی از درگذشتگان این گورستان بود که مزارش از گذشته مورد احترام و زیارت بوده است. بدین سبب در زمان راه اندازی این خیابان بنایی برای این فرد پارسا ایجاد می شود.
منبع: كارت خوب
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب